Viðeigandi regla heimilisins í Efesus 5!

Í bréfum Nt eru nokkrir ritningarstaðir sem að leggja áherslu á stigveldisreglu heimilisins (hinir svokölluðu patriarchal codes). Þeir eru m.a. í Kol. 3.18-4.1; 1 Pétur 2.11-3.12 og Ef. 5.21-33.  Hér ætla ég að líta aðeins á það sem að Elisabeth Schussler Fiorenza segir í bók sinni “In Memory of Her”  um textann í Efesusbréfinu en hann hljóðar svo: 

 21. Verið hver öðrum undirgefnir í ótta Krists:
22. Konurnar eiginmönnum sínum eins og það væri Drottinn.
23. Því að maðurinn er höfuð konunnar, eins og Kristur er höfuð kirkjunnar, hann er frelsari líkama síns.
24. En eins og kirkjan er undirgefin Kristi, þannig séu og konurnar mönnum sínum undirgefnar í öllu.
25. Þér menn, elskið konur yðar eins og Kristur elskaði kirkjuna og lagði sjálfan sig í sölurnar fyrir hana,
26. til þess að helga hana og hreinsa í laug vatnsins með orði.
27. Hann vildi leiða hana fram fyrir sig í dýrð án þess hún hefði blett eða hrukku né neitt þess háttar. Heilög skyldi hún og lýtalaus.
28. Þannig skulu eiginmennirnir elska konur sínar eins og eigin líkami. Sá, sem elskar konu sína, elskar sjálfan sig.
29. Enginn hefur nokkru sinni hatað eigið hold, heldur elur hann það og annast, eins og Kristur kirkjuna,
30. því vér erum limir á líkama hans.
31. Þess vegna skal maður yfirgefa föður og móður og búa við eiginkonu sína, og munu þau tvö verða einn maður.
32. Þetta er mikill leyndardómur. Ég hef í huga Krist og kirkjuna.
33. En sem sagt, þér skuluð hver og einn elska eiginkonu sína eins og sjálfan sig, en konan beri lotningu fyrir manni sínum. 

Elisabeth segir að hinar hefðbundnu heimilisreglur gildi milli kristinna para og kristinna þræla og meistara þeirra. Þar af leiðandi gilda þessar reglur yfir allt heimilið sjálft.          

Hún segir að sambandið milli Krists og kirkjunnar sem er tjáð með myndlíkingunum, höfuð og líkami jafnt sem brúður og brúðgumi verði sú mynd sem að notuð er um hið kristna hjónaband og öfugt. Þessi guðfræðilega mynd styrkir hið menningarlega feðraveldis munstur sem í felst undirgefni, þar sem að sambandið milli Krists og kirkjunnar er ekki samband jafningja augljóslega og um leið er kirkjan sem brúður algjörlega háð og undirgefin höfði sínu. Þess vegna er þetta almennt ætlað öllum meðlimum hins kristna samfélags.  Eins og kirkjan er undirgefin Kristi, þá þarf eiginkonan að gefa sig undir manninn sinn í öllu. Hér undirstrikar orðalagið “í öllu” hina undirgefnu stöðu eiginkonunnar gagnvart eiginmanni sínum.

Efesus 5.22. krefst þess að undirgefni eiginkonunnar sé í samræmi við trúarlega undirgefni hennar gagnvart Kristi, Drottni hennar. Þessar leiðbeiningar til eiginkvennanna styrkja hjónabandsskilning feðraveldisins og hann er réttlættur kristsfræðilega. Þess vegna er eru þessar leiðbeiningar súmmeraðar upp í lokin þegar eiginkonunum er sagt að óttast eiginmann sinn (v.33).

Enn frekar verður samband Krists við kirkju sína fordæmi fyrir kærleikssamband milli eiginmanns og eiginkonu hans. Sjálfs-fórnandi kærleikur Krists verður módel fyrir slíkt samband. Feðraveldis yfirráð eru því á róttækan hátt véfengd.  

Þrátt fyrir það verður það að segjast að þessar kristsfræðilega endurmótun á ríkjandi stöðu karlmannsins og skyldum hans hefur ekki þann kraft guðfræðilega til að umbreyta stigveldisreglu heimilisins í feðraveldinu, jafnvel þó að það hafi verið ætlun höfundar. Í staðinn leggur Efesusbréfið meiri áherslu á óæðri stöðu eiginkonunnar kristsfræðilega í hjónabandinu. Hægt væri að segja að á meðan hvatningin til eiginmannsins setji fram hvað það merkir að vera í hjónabandi, krefst hvatningin til kvennanna af þeim að þær virði viðeigandi félagslega hegðun.  

Ástæðan fyrir þessu guðfræðilega skammhlaupi höfundar, getur verið að hann hafi áhuga á að skýra nánar samband Krists og kirkjunnar sem að hann eyðir mestum tíma í það sem eftir er bréfsins. Um það er svo sem ekki vitað svo víst sé. En þrátt fyrir það tekur Efesus 5.21-33 þátt í því að ýta undir feðraveldis-heimilisregluhefðina svo langt sem að bréfið tekur yfir þá reglu og endurmótar undirgefni kvenna gagnvart eiginmanni sínum sem hina kristnu trúarlegu skyldu.  Á sama tíma, mótar höfundur feðraveldisregluna varðandi undirgefni og yfirráð, með hinu kristna boði að elska og lifa í samræmi við líf Krists.  Í heildina tekst höfundi ekki að kristna þessa reglu. Guðspjall friðarins hefur breytt sambandi gyðingja og Grikkja, en ekki félagslegum hlutverkum eiginkvenna og þræla í húsi Guðs. Þvert á móti er hinn menningarlegi strúktúr gerður guðlegur og þess vegna styrktur.  

Elisabeth segir í lokin að þessir pristlar geri okkur kleift að rekja upphaf “stiveldisstefnunnar” ekki aðeins innan hins kristna heimilis heldur innan kirkjunnar sem “heimili” Guðs.  

Athugasemdir

[Jón Valur Jensson, 7.5.2007 kl. 21:50]

Og er þá niðurstaða þeirrar, sem saman tekur þessa grein, að fræðimaðurinn Elisabeth Schussler Fiorenza hafi rétt fyrir sér eða hinn innblásni sendiboði Jesú Krists, Páll postuli? Áttar greinarhöf. sig á því, að staða konunnar í gyðing-kristinni hefð er eðlisólík þeirri algeru, þrælslegu undirgefni, sem tíðkaðist víðast í Miðausturlöndum, og að boðskapur Páls hefur komið sem frelsandi og virðingarfull boðun til kvenna almennt við Miðjarðarhaf? Er rétt af höf. að leggja alla áherzlu á þau orð, að karlmaðurinn sé höfuð konunnar, en horfa nánast fram hjá 28. versinu (sem brýtur dálítið upp fyrrnefndu líkinguna): "Þannig skulu eiginmennirnir elska konur sínar eins og eigin líkami. Sá, sem elskar konu sína, elskar sjálfan sig"? Getur hugsazt, að taka beri mark á orðum postulans, jafnvel líka í þeirri hugsanlegu merkingu, sem velta má fyrir sér, að karlmaðurinn hafi e.t.v. ákveðið prioritet í sambandinu, ekki endilega vegna eigin ágætis, styrks eða vits karlmann (þótt það spilli ekki fyrir, þegar það er til staðar), heldur vegna fyrirætlunar eða skipulags Guðs? Og getur hugsazt, að spyrja megi slíkra spurninga, án þess að allt verði vitlaust í samfélaginu?

[Jón Valur Jensson, 7.5.2007 kl. 21:59]

Þarna átti vitaskuld að standa "karlmanna" á undan seinni sviganum.

Svo bendi ég á, að orð Páls í Efesusbréfinu verður að balancera með orðum hans annars staðar. Í 1. Korintubréfi 7:3-4 segir hann: "Maðurinn gæti skyldu sinnar gagnvart konunni og sömuleiðis konan gagnvart manninum. Ekki hefur konan vald yfir eigin líkama, heldur maðurinn. Sömuleiðis hefur og maðurinn ekki heldur vald yfir eigin líkama, heldur konan." Er ekki jafnstaða þarna að þessu leyti? Er þá rétt að uppteikna Pál postula sem einhvern afturhaldsmann í heimi hér, eins og sumir femínistar gera? Ætti ekki frekar að minna á þessi orð hans?

[Linda, 8.5.2007 kl. 06:29]

Blessuð og Guð gefi þér góðan dag.  Margt fróðlegt þarna, enn ég var einmitt að pæla í þessu, hvernig er hægt að líta fram hjá 28 versi. Fær karlmaður ekki skíra leiðbeningu þarna um að elska konu sína eins og sjálfan sig.  Af hverju tekur greina höfundur ekki á þessu versi líka? Mér finnst það einna helst benda til þess að viðkomandi sé karl hatari, vilji bara lesa út úr ritningunni það sem gerir menn af  fjandmönnum kvenna.  Í stað þess það sem Páll reyndi að koma til skila að þeir ættu að elska þær og virða. 

Hinsvegar má segja og ég er ekki óssamála greinar höfundi sem þú vitnar í  að þessar ritningar hafa verið misnotaðar til þess að kúga eiginkonur  og dætur í gegn um aldirnar, sem er algjör rangtúlkun og skömm. 

Jæja, ég er nú bara að pæla.  Fróðleg lesning engu að síður.

kv.

[Sunna Dóra Möller, 8.5.2007 kl. 09:27]

Sæl bæði tvö og takk fyrir innlitið.

Jón Valur, þú ert svo jákvæður í garð femínista . Hér birtist í engu mín niðurstaða enda er ég að reifa umfjöllun þessarar ágætu konu. Það kemur fram í umfjölluninni að það hafi verið ætlun höfundar bréfsins (sem að öllum líkindum er ekki Páll heldur lærisveinn, bréfið tilheyrir deutero-pálínsku hefðinni) að ögra feðraveldis reglunni en það ekki tekist sem skyldi. Þar sem að hvatningin til karlmanna er ný af nálinni eins og hún segir en hvatningin til kvenna er að vera í sömu félagslegu stöðu og þeim var ætlað skv. heimilisreglunni. Talið um kirkjuna og Krist er heldur ekki jafningjasamband.........það býr í eðli þess sambands ákveðið ójafnræði. Þar sem að Kristur er yfir kirkjunni og hún undir hann sett. Þannig að þó að karlmönnum sé sagt að elska konur sínar eins og kirkjuna að þá er það ekki jafningjasamband heldur á sama grunni og kirkjan og Kristur, byggt stigveldi þess sem að yfir og þess sem er undir!

Ég tek ekki undir með þér að það sé eitthvert guðlegt skipulag að karlmaðurinn hafi vegna einhver forréttindi í sambandinu.......Ég segi þetta ekki til þess að gera allt vitlaust. En í dag er alveg eðlilegt að gera kröfur um það að fólk geti verið í sambandi á jafningjagrundvelli líkt og segir í Gen.1.26-28! Þar skapar Guð karl og konu jafnt í sinni mynd. Mér finnst það nú eðlilegri skikkan heldur en priorítet kk sem að birtist hjá Páli.

Linda: Takk fyrir þín orð! Höfundur segir eins og ég benti á, að feðraveldis yfirráð eru véfengd af höfundi. En svo virðist sem að þessi viðleitni hafi ekki tekist vegna þess að svo virðist sem að þrátt fyrir þetta vers hafi feðraveldisreglan frekar styrkst heldur en veikst. Ég er sammála þér að þessi texti ásamt fleirum hafa verið misnotaðir og það er skömm af því svo sannarlega.

Með kærri kveðju til þín , Kveðja Sunna

[Jón Valur Jensson, 9.5.2007 kl. 23:55]

Linda bendir á það rétta, þegar hún segir "að þessar ritningar hafa verið misnotaðar til þess að kúga eiginkonur  og dætur í gegn um aldirnar, sem er algjör rangtúlkun og skömm" (leturbr. mín). Það má ekki ganga út frá síðari tíma rangtúlkun, þegar verið er að lesa og reyna að skilja upprunalega textann. Það á ekki að láta höfunda Biblíuritanna (menn og Guðs Heilaga Anda) gjalda mistúlkunar síðari tíma manna, og það á ekki að láta þeirra síðara álit hafa áhrif á trúverðugleika Biblíunnar í hugum okkar.

Sunna Dóra misskilur orðið "prioritet". Það merkir ekki "forréttindi" (privilegium, e. privilege), heldur eitthvað í áttina við "forgang" og kannski "rétt (og ábyrgð eða skyldu) til frumkvæðis". Margar konur munu kannast við slíka skyldu eiginmanna sinna í margs konar ábyrgð og umsýslu fyrir heimili þeirra og fjölskyldu.

Það eru tvær sköpunarsögur mannkyns í Genesis (1. Mósebók). Í annarri þeirra (1.26-27) skapar hann þau bæði í einu, þar sérðu jafningjagrundvöllinn (alveg eins og þú átt líka að sjá hann hjá Páli). Í hinni (2.7 o.áfr. og 2.18-23) myndar Guð fyrst manninn, síðan konuna. Þar sérðu vott af þessu "prioriteti" karlmannsins.

Það er ekki sama femínismi og femínismi, Sunna Dóra, ég hélt þú vissir það! Til er róttækur femínismi, sem samrýmist hvorki heilbrigðri skynsemi né kristinni trú, og til er hófsamur femínismi (barátta fyrir eðlilegum réttindum kvenna og jafnrétti) sem vel er unnt að samþykkja. Fróðir menn segja fimm tegundir til af femínisma. Femínísk guðfræði gengur í sumum áherzlum sínum út í öfgar, en ræðum það síðar. - Með kveðju,